7 Ocak 1946 yılında kurulan Demokrat Parti’nin kökenleri, 1902 yılında yapılan Jön Türkler kongresine kadar uzanmakta.
Merkezi otorite ile liberal yönetim şeklini savunan iki gruptan oluşan bu siyasî oluşumlar zamanla iki ayrı partiye dönüşür. Ahrarlardan oluşan grup, cumhuriyetin ilanından sonra Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve Serbest Cumhuriyet Fırkası adlarıyla partileşir ve 1946 yılında kurulacak olan Demokrat Parti’nin tohumları atılmış olur. Ahrarların misyonu ve Bediüzzaman Said Nursî’nin Ahrarlara bakış açısı ile verdiği desteği, Yeni Asya Neşriyat Araştırma Merkezi’nin hazırladığı “Ahrarlar ve Demokrat Misyon” isimli kitap çalışmasından alıntılarla istifadenize sunuyoruz…
Celal Bayar
Bediüzzaman’ın Ahrarlara bakışı
Bediüzzaman Said Nursî, 1890’larda “Ahrar” diye tanıyıp tanımladığı1 Jön Türklerin ekserisinin hamiyet ve milliyet dâvâsında dürüst ve samimî kimseler olduğunu belirtir. Nursî, aynı eserinde, 1892’de Mardin taraflarında tanıma fırsatını bulduğu Yeni Osmanlılar için aynen şu ifadeyi kullanıyor: “Tâ o vakitte anladım; ekser Ahrarımız mutekîd [inançlı, itikatlı] Müslümanlardır.” Üstad Bediüzzaman’ın bu ifadesinden de anlıyoruz ki, 1908’de kurulan Ahrar-ı Osmaniye Fırkası henüz tarih sahnesine çıkmadan da, bu fikrî hareketin evveliyatını ve bir nevi altyapısını teşkil eden Jön Türkleri/Yeni Osmanlıları “Ahrar” olarak görmüş ve öyle de isimlendirmiştir.
Siyasette kök, asalet ve misyona verilen değer
1946 yılı başlarında kurulan ve 1950 Mayıs’ında iktidara gelen Demokrat Parti’nin kökleri tâ Meşrutiyet dönemindeki Ahrar-ı Osmaniye Fırkasına kadar gidip dayanır. Misyon, aynı zamanda kök ve asalet demektir. Demokrat Parti, işte öyle bir asalete sahiptir. Zaman ve zeminin şartları icabı arada bir gizlense veya silinmiş gibi görünse de, temsil ettiği misyon itibariyle daima iktidar potansiyeline sahip olup yeniden dirilir ve siyaset sahnesinde boy göstermeye başlar.
Nitekim, Bediüzzaman Said Nursî de bu noktaya dikkat çekerek, 1950’de iktidara gelen Demokratların, 35 sene evvel İttihatçı zorbalar tarafından siyaset sahnesinden silinen Ahrarlar’la aynı misyon çizgisine sahip olduğunu ve yeniden dirildiğini ifade ediyor. Aynı zamanda İttihad-ı Muhammedî’nin müttefiki olarak gördüğü Ahrarın, 1950’de Demokrat ismiyle yeniden hayat bulduğunu şu sözlerle izah ediyor: “Demokratlar, bir ezan-ı Muhammedî’nin (asm) serbestiyetiyle kendi kuvvetlerinden yirmi defa ziyade kuvvet kazandılar. Milleti kendilerine ısındırdılar, minnetdar ettiler.”2 “Hem, …farmasonlara muarız ve manen bizimle, yani İttihad-ı Muhammedî ile müttefik olan Ahrar Fırkası yine otuz beş sene sonra dirildi, yine uyandı.”3
Ahrar ve demokratlık tarifi
Sual: Nedir şu “Ahrar ve Demokrat” çizgisi ki, sıklıkla bu misyonu nazara veriyor ve bunu doğru siyasetin adresi olarak gösteriyorsunuz?
Cevap: Siyaseten birbirinin devamı, özdeşi ve mütemmimi manasındaki “Ahrar ve Demokrat” tabirini kullanan ve buna sahip çıkan zât, öncelikle Bediüzzaman Said Nursî’dir. Bu gerçeğe, onun birkaç eserinde rastlamaktayız.
Risalelerde iki türlü Ahrardan söz ediliyor. Biri genel anlamda ki, Osmanlı Devletinin inkıraza ve imparatorluk sisteminin dünya çapında iflasa gittiğini hisseden Osmanlı hürriyetperverlerinin 1865’ten sonraki meşrûtî sistem arayışlarıyla alâkalıdır.4
Diğeri ise, II. Meşrutiyetin ilânından sonra ayrı bir parti olarak siyaset meydanına çıkan Ahrar-ı Osmaniye Fırkasıyla ilgilidir. Bu fırka, 1908 ve 1912 yılı genel seçimlerine katılmakla beraber, ciddî bir varlık gösteremedi. Komitacı İttihatçılar, ana muhalefet konumundaki bu partiye 31 Mart Vak’asından sonra âdeta kan kusturdular. İleri gelenlerinin çoğunu idam ettirdiler. Bakiyesini de 1912’den sonra çeşitli cezalara çarptırarak dağıttılar.
Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla birlikte siyaset sahnesinden çekilen ve âdeta silinme noktasına gelen bu hareket, tek parti zihniyetinin hükmettiği dönemde de ortaya çıkma fırsatını bulamadı. Zaten, ortada eski “Ahrarlar”dan bir tek siyasetçinin kaldığı da herhalde söylenemez, gösterilemez. Said Nursî Hazretleri ortada şahıs kalmamakla beraber, eski Ahrar hareketinin devamı olarak Demokratların siyaset meydanına çıktığını ifade eder. Yani, çizgi ve misyon itibariyle, Demokratların 35 sene evvelki Ahrarların devamı olduğunu söyler.
Bu noktada, 35 sene arayla siyaset meydanında zuhur etmiş olan bu iki hareket arasındaki irtibatı, bağlantıyı sağlayan yegâne şahsiyetin Bediüzzaman Hazretleri olduğunu görmekteyiz. İkinci bir isme rastlayabilmiş değiliz. Said Nursî Hazretleri İttihad-ı Muhammedî Cemiyeti içinde yer almakla beraber, Ahrar Fırkası’yla müttefik ve onlara “nokta-i istinad” olduklarını açıkça ifade ediyor.
Aynı açıklıktaki bir ifadeyi de 1950’li yıllarda Demokrat Parti için sarf ediyor ve hülâsaten şunu söylüyor: “Otuz beş senedir siyasetten kat’ı alaka eden, eskide ‘İttihad-ı Muhammedi’ şimdi ‘Nurcular’ nâmını alan ve İttihad-ı İslâm içinde bulunan kardeşlerimiz Demokratlara nokta-i istinad olmalı.”5 Burada bahsettiği “Ahrarlar” hareketinin, istibdad-ı mutlakı kaldıracağına işaret eden Bediüzzaman, zaman içinde bu misyonun–inşaallah–tam bir hürriyet-i şer’iyeye vesile olacağı müjdesini de veriyor.6
Ahrarların siyasî görüşü
Hürriyet manasıyla özdeşleşen Ahrar Partisi’nin siyasî görüşünü şu tâbirlerle özetlemek mümkün: Sosyal ve iktisadî hayatta liberal, yönetimde adem-i merkeziyet, teşebbüs-i şahsî ve hiss-i rekabetin kamçılanması.
Üstad Bediüzzaman, Prens Sabahaddin Beye yazdığı bir mektupta, bu fikrin güzel olduğunu, ancak bilhassa “adem-i merkeziyet” fikrinin yanlış anlaşıldığını, dolayısıyla, Osmanlının içinde bulunduğu şartlar gereği bunun sakıncalı sonuçlar doğuracağını hatırlatır. Bunun tatbiki için Almanların bulunduğu medeniyet seviyesine gelmemiz gerektiğini söyler.
Bunun yanı sıra, aynı mektubunda “teşebbüs-i şahsî” ve “hiss-i rekabet”in bizi tekâmüle götürecek medeniyet makinesinin buharı hükmünde olduğunu ve hükümetlerin bu istikamette hazırlık çalışması içine girmeleri gerektiğini söyler.7
Dipnotlar
1) Bediüzzaman Said Nursî, Eski Said Dönemi Eserleri, Münazarat, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul 2009, s. 289.
2) Bediüzzaman Said Nursî, Emirdağ Lâhikası, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul 2009, s. 527.
3) Bediüzzaman Said Nursî, Beyanat ve Tenvirler, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul 2011, s. 307.
4) Bediüzzaman Said Nursî, Eski Said Dönemi Eserleri, Münazarat, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul 2009, s. 238, 289.
5) Bediüzzaman Said Nursî, Beyanat ve Tenvirler, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul 2011, s. 307.
6) 1946’dan itibaren Demokrata dönüşen ve “Ahrar-Demokrat” hüviyetini alan bu misyon hareketine dair Risale eksenli kaynaklar: Beyanat ve Tenvirler, s. 310-311; Emirdağ Lahikası, s. 527.
7) Bediüzzaman Said Nursî, Eski Said Dönemi Eserleri, Nutuk, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul 2009, s. 183.
Ahrarlar ve Demokrat Misyon, Yeni Asya Neşriyat
İlk yorumu siz yazın