(Yazıda bulunan avam tabirlerim için tüm bilim dünyasından özür diliyorum.)
Benim çocukken öğrendiğim, ama geçmişi yaklaşık 100 yıla dayanan bir bilgi var: Beyin hücreleri yenilenmez. Bu bilgiye göre; beynimizdeki hücrelerin hepsi doğuştan gelir, sonradan üretilmez. Hele olur da kafana bir darbe alırsan yandın! Gitti yüzlerce hücre.
Fakat 2013 yılında yapılan bir araştırma1 gösteriyor ki, bu bilgi doğru değil. Beyin hücreleri tıpkı diğer hücreler gibi hayat boyunca üretilmeye devam ediyor. Diğer hücrelerden farkıysa üretim hızının düşük olması -günde ortalama 700 sinir hücresi- ve üretimin beynin yalnızca hipokampüs denilen bölgesinde olması.
Hipokampüs, genelleyecek olursak, beynin hafızadan sorumlu bölgesi. Burada her gün bazı hücreler ölüyor ve her gün bazı hücreler üretiliyor. Yapılan deneyler; bu hücrelerin üretilmesinin, yapılan aktivitelerle artırılabileceğini gösteriyor. Örneğin, baskın olan elimizi değil de diğer elimizi daha sık kullanmak hipokampüsteki hücre oluşumunda ve dolayısıyla hafıza performansında artışa yol açıyor.2 Ve bu, Alzheimer hastalığının (genelleyecek olursak, hipokampüsteki aktivitelerin azalması sonucu ortaya çıkan bir hastalık) tedavisine destek sağlayacak bir bulgu.
Bir diğer yandan da biliyoruz ki hücreler; oluşup, büyüyüp, sonra da ölüyorlar. Sonra yeni hücreler üretiliyor ve döngü böyle devam ediyor. Ancak beynin hipokampüs dışındaki bölgelerinde bu döngü devam etmiyor. Ölen hücrenin yerine yenisi gelmiyor. Peki ne oluyor?
Yapılan deneyler; ölen hücrelerin yerlerine kalan hücrelerin yeni bağlantılar kurduğunu gösteriyor. Örneğin, beyninde oluşan bir hasar sonucu bedeninin sağ tarafı felçli olan bir hastanın, sağ kolu ve sağ bacağı yeterince pratik yaptırılırsa felcin etkisinin büyük oranda ortadan kalktığı görülüyor. Çünkü kolun ve bacağın yaptığı pratikle birlikte, ölen hücrelerin yerine geçen sinir hücrelerine ne iş yapması gerektiği öğretiliyor -yani bu hücreler beyinde yeni bağlantılar kuruyor- ve hasarlı bölgeyi yeniden yapılandırabiliyor. Hasarlar, hastalıklar böylelikle tedavi edilebiliyor.
Yani özetle, beyin hücreleri yenilense de yenilenmese de “şifa” her durumda mümkün.
Meraklısına Not:
Konu ilginizi çektiyse, Türkçe altyazı seçeneği de olan bu videoyu izleyebilirsiniz.
Dipnotlar:
1- https://doi.org/10.1016/j.cell.2013.05.002
2- https://www.health.harvard.edu/mind-and-mood/can-you-grow-new-brain-cells
Teşekkürler, 15 defa beyin felci geçiren biri olarak ilgi ile okudum.
Rabbimin sanatına akıl sır erdirmek ne mümkün..
İyi günler, benim babam yıllar önce beyin felci geçirmiş ve o zamanlar hastaneye gitmemiş sadece soğuk suyun altına girmiş yıllar sonra beyin hücrelerinin çoğunlukla öldüğü söylendi ve demans tanısı konuldu şimdi bu beyin kendini yeniler mi