Bineceğin otobüs, beklediğin zamanlarda hiç gelmiyor, beklemediğin zamanlarda da çifter çifter mi geliyor? Veya dakikalarca bekledikten sonra vazgeçip başka bir araç kullanmaya karar verdiğinde otobüs hemen geliyor mu? Cevabın evetse yalnız değilsin, hepimizin “Aman ya, bu otobüs de ne zaman beklesem böyle yapıyor” dediği anlar oluyor.
Bu durumu psikolojide bir terim açıklıyor: Yanılsamalı korelasyon (illusory correlation). Yanılsamalı korelasyon, aslında bağıntılı olmayan iki şeyin birbirleri arasında bir alâka kurmak demek. Otobüs örneğimize dönelim. Beklediğin zaman otobüsün gelmeyip başka zamanlarda iki tanesinin peşpeşe geçtiğini görmen aslında senin beklenmenle alâkalı değil. Ne otobüsün ne de şoförün seninle bir derdi var. 🙂 O otobüse bineceğin günlerde, onun hemen geldiği zamanlara dikkat etmeyip, otobüsü çok beklediğin anları aklında tuttuğun için onların sayısının fazla olduğunu düşünüyorsun.
Beklemekten pes edip arkanı döndüğünde geliveren otobüsler var bir de… O zaman da, yine özellikle o anlara dikkat ettiğin, fakat arkanı döndüğünde de gelmediği anları hatırlamadığın için “hep böyle oluyor” diye genelleme yoluna gidiyorsun. Yani terimin de dediği gibi bir çeşit illüzyon oluşturuyorsun. Aslında olay kendi fikrini destekleyecek bilgileri kullanıp, desteklemeyenleri dikkate almamaktan geliyor. İşte, doğruluğu olmayan genellemelerin kaynağı tam da burada yatıyor. Sen bi’ düşün bu meseleyi.
Ek bilgi: Her iki şey arasında bir bağıntı (korelasyon) kurulabilir. Ama bağıntılı olmaları, birinin birine sebep olduğu anlamına gelmiyor. Mesela Amerika’nın bir eyaletindeki boşanma oranıyla, ülkedeki kişi başına tüketilen margarin miktarı arasında %99 bağıntı bulunmuş. Bu iki olayı birbiriyle açıklamak mantıklı olur mu? 🙂
İlk yorumu siz yazın