Etiğin Digitali veya Digital Etik

-’Dikkattt! Gülümseyin, çekiyoruuum!’

Veya: ‘Bir.. iki.. üç.. kamera.. motor.. şu an kayıttasınız!..’

(Hemen telaşla üstünü başını düzeltme, güzel çıksın diye tebessüm, ‘ay olmadı gözüm kapalı, ağzım açık çıkmış.. beni kilolu göstermişsin’ tripleri..)

‘BİR’İ BİZİ GÖZETLİYOR!

Her insan kendi senaryosunun başrol oyuncusudur şu dünya sahnesinde. Hayatımızı hareketlerimizle filme alırız. Güzel kareler çıksın isteriz, güzel pozlar, görüntüler vermeye çalışırız. Sadece biz değil, mobese kameraları, AVM’lerdeki kameralar, telefon veya bilgisayarımızdaki kameralar ve nihayet kameraman melekler her halimizi, her tavır ve davranışımızı, söz ve yazılarımızı kayda geçirirler.

Bu sanal dediğimiz dünyada da, kimsenin başıboş olmadığını “Bir’inin bizi gözetlediğini” unutmayalım. Ailemiz ve çevremizden edindiğimiz edebimizi ve inançlarımızdan aldığımız etik değerleri bir tarafa atmayalım. Gerçek hayatta yüz yüze nasıl davranıyorsak, ekranlar arası davranışlarda bu duruşumuzu bozmayalım.

CEZADAN ÖNCE VİCDAN…

Yüz yüze iken söylemeye cüret edemediklerimizi, sanal âlemde cesaretle söylememizin sebebi herhalde “kimse beni tanımaz, delete tuşuna basarım her şey silinir”in aldatıcı rahatlığıdır. Oysa yazdığımız bir mesajın değil, bir noktanın bile hiçbir zaman kaybolmadığını, istendiği zaman bulunduğunu çoğu zaman unutuyoruz. Ceza kanunlarındaki bilişim suç ve cezalarını düşünmesek bile; paylaşımlarımızdan ahlâken, etik olarak sorumluyuz.

***

Öyleyse sanal âleme akarken;

– Zamanı geldiğinde nasıl ki bütün yazışmalarımız, konuşmalarımız, videolarımız bir bir ortaya dökülüyorsa; attığımız her adımın hesabını burada da; “öteler”de de vereceğimizi unutmayalım.

– Pervasızca hakaret ettiğimiz, alaya alıp kötü duruma düşürdüğümüz, zarara uğrattığımız muhatabımızın yerine kendimizi koyup empati yapalım. Aslında sanal diye bir âlem yok. İstendiğinde somut olarak bizi derinden etkileyeceğini hesaba katalım; edep, adap, namus, şahsiyet ve değerlerimizden taviz vermeyelim. Başkalarınınkini de koruyalım.

GELEN ‘HABER’İ ARAŞTIRMAK!

– “Siz ey iman edenler! Fasığın (sorumsuzun) biri size (önemli) bir haber getirdiğinde durup gerçeği araştırın; değilse, istemeden birilerini rencide eder, ardından da yaptığınızdan pişmanlık duyarsınız.” (Hucurât: 6) ayeti ışığında farklı kişi ve gruplardan aldığımız ve nefsimize hoş gelen paylaşımları, araştırıp doğruluğunu test etmeden paylaşıp aynı günaha biz de ortak olmayalım.

– Eskiden karalamaların etkisi çok sınırlı sayıda kalırdı. Şimdi sevap da, günah da kişi ile sınırlı kalmıyor. Binlerce, milyonlarca insanı etkiliyor. Kul hakkının ne kadar önemli olduğu bilinen bir gerçek. “…Ve bilmediğin bir şeyin peşinden gitme! Çünkü kulak, göz ve gönül; bütün bunlar (hesap günü) ondan dolayı sorguya çekilecektir.” (İsra: 36) buyruğunu bir an bile aklımızdan çıkarmayalım. Kötü, yanlış, yanlı ve çirkin bir paylaşımımızın; hiç ummadığımız bir “an”ımızda karşımıza çıkıp bizi ve sevdiklerimizi bir gün mahcup edeceğini unutmayalım.

İNSANLIĞA FAYDALI YENİ DÜŞÜNCELER

– Tabiî ki kendimize ait fikirleri paylaşacağız. Ancak bunu yaparken, paylaşımlarımızın bilimsel kaynaklı, doğru, test edilmiş ve faydalı olduğuna dikkat edelim.

– Bol yazıp tenkit alacağımıza, çok araştırıp öz yazalım. Bizi eleştirenlere hakaret değil, makul ve mantıklı cevaplar verelim. Eleştirileri haklıysa düzelterek, özür dileyerek teşekkür edelim.

– Daha önce denmemiş, faydalı ve güzel fikirlerimizi kendimize saklamayalım. Hayırda, iyide, doğruda faydalı bir çığır açmaya çalışalım… Gelecek nesillerin örnek alıp faydalanacağı bilgileri edinip onları tarihe kayıt düşelim.

‘ÖZEL ALANA DOKUNMA… SERGİLEME!..’

– Bireyselliğin verdiği rahatlık ve rehavete kapılarak başkalarının ırzına, namusuna dokunacak özel alanlarına girmeyelim. Günah, çirkin, kötü sayılan girişim ve tacizlerden uzak duralım.

– Gezdiğimiz tarihî ve turistik yerleri gidemeyenlere göstermenin, aç insanlara veya canı çekecek ancak alamayacak kişilere, yediklerimizin görüntülerini sunmanın kime ne faydası olacak? Onun için sahip olduğumuz imkânları paylaşarak onu edinmekten yoksun insanları tahrik etmeyelim.

– Yakışıklı ve güzel hâlimizi, bazı mahrem resim ve videoları neden herkesin görmesini isteriz? Bu sağlıklı bir ruh hâlini gösterebilir mi? Bu ve benzeri bencilce ve kibir kokan davranışlardan uzak duralım.

– Bizi dinler veya dinlemez, hakaret, küfür ve tahrik edici yahut da yanlış paylaşımları görünce kimden gelirse gelsin nezaket kuralları çerçevesinde ikazımızı yapalım. Bu ve benzeri girişimleri alışkanlık hâline getirenleri engelleyelim. Şayet içerik yöneticisi isek bu tür malzemelerin yayılmasına fırsat vermeyelim.

VAKİT NAKİTTİR!

– Göndermeden önce iletilerimizi mutlaka gözden geçirelim, grup üyelerine saygının bir nişanesi olarak üslup ve imla hatalarımızı giderelim. Dili yozlaştıran, başka manalara çekilebilecek anlamsız kısaltmalardan, özellikle uzak duralım. Emek verilmemiş ham mesajları üstünkörü paylaşmayalım.

– En önemli değerin zaman olduğunu bilip, takipçilerimize öz ve kararında bilgi aktaralım. Ne mesajsız bırakıp onları unutalım; ne de mesaj bombardımanına tutup onları perişan edelim. Gece geç saatlerde paylaşım yapıp rahatsız etmeyelim.

– Kinin, kavganın, gıybetin, nefretin, iftiranın, sorunların sebebi veya savunucusu değil, barışın, kardeşliğin, sevginin, merhametin, hürmetin ve çözümün parçası olmaya çalışalım. Nezaket kurallarını sık sık hatırlatıp o görgü çerçevesinden ayrılmadan, farklılıkları zenginlik gören ve onlara saygı duyan, düşüncelere değer veren bir yaklaşım içinde bulunalım.

– Özetle: Aceleye getirip uygunsuz şartlarda mesaj yazmayalım. Gönder düğmesine basmadan, yazdıklarımızı en az bir kez daha sakin kafayla gözden geçirip imla ve sahihlik yönüyle kontrol ettikten sonra paylaşalım. Geri kalan kuralları da siz yazın ve biz de öğrenelim.

Nezihâne, nazikâne ve tatlı dille yazılmış, faydalı ve etik paylaşımlarınız olsun efendim.