“Ehl-i tahkik olmak” ve “doğruluk” gibi çok önemli iki meseleyi ele aldığımız bu sayımızda sizlere bir doğrulama oluşumunu tanıtacağız.
Bir toplumda, hele de Müslüman bir toplumda aranan en önemli özelliklerin başında doğruluk/dürüstlük ve güven ilkelerinin geldiğini söyleyebiliriz. Doğruluğun ve güvenin olduğu yerde huzurun da olacağı muhakkaktır. Dahası adalet ve asayiş de büyük ölçüde bunlarla sağlanır. Maalesef büyük çoğunluğu Müslüman olan ülkemizde bu konuda ciddi sıkıntılar söz konusu. Dolayısıyla ailede ve toplumda sayısız acı vak’alar yaşanıyor ve kapanması zor yaralar açılıyor. Oysa insan, özellikle mü’min bir insan doğru, dürüst, müteyakkız ve tahkik ehli olmalıdır. İşte bu noktada, sizlere tanıtacağımız teyit.org, bize tam da tahkik ehli ve hüşyâr bir Müslüman olmamız gerektiğini ders veriyor.
teyit.org, sosyal medya araçları, WhatsApp grupları gibi internet âleminde; yaygın bilinen yanlışlardan, gündeme oturan şüpheli bilgilere, medyanın gündeme getirdiği iddialardan, şehir efsanelerine birçok alanda doğrulamalar yapıyor.
Doğruluk Payı, Yalansavar gibi başkaca haber doğrulama platformları da bulunuyor, teyit.org ise bu alanda en bilineni diyebiliriz. Teyit, organizasyonel ve editoryal süreçler açısından Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı’nın (IFCN) prensipleriyle uyuşuyor ve bu sebeple imzacısı olarak IFCN İlkeler Kılavuzu armasını kullanma hakkına sahip. Eleştirel düşünme alışkanlığını kazandırmayı ve yeni medya okuryazarlığını artırmayı hedefleyen teyit.org aslında yurttaş gazeteciliği yapıyor.
teyit.org, tarafsız olduğunu, hakkaniyetli davrandığını, kaynaklarının, finansal yapısının ve organizasyonunun şeffaf olduğunu, metodolojisinin herkese açık şekilde paylaşıldığını ispat etmiş bir platform. teyit.org, web sitelerinin “Nedir” sayfasında destekçilerine yer vererek, sitede yer alan analizlerin ya da yayınlanan makalelerin hiçbirinde fon veren kuruluşların etkisinin bulunmadığını belirtiyor. Şeffaflık konusundaki hassasiyetleri, içerik politikasına ya da metodolojisine yönelik müdahale girişimlerini asla kabul etmeyecekleri şeklindeki açıklamalarından da anlaşılıyor. Böyle bir müdahale girişimiyle karşılaşıldığı durumlarda fon veren kuruluşla ilişkilerin sonlandırılacağını söylüyor.
Kapak dosyamız için teyit.org’un kurucusu Mehmet Atakan Foça ile görüştük, kendisinden röportaj talep ettik, ama maalesef yoğunluklarından dolayı olumsuz dönüş yaptı.
teyit.org sitesinde yer alan “Metodoloji” bölümünü burada yayınlıyoruz. Sizler de internet aracılığıyla karşılaştığınız şüpheli haberleri, bu çalışma içerisinde bilgisi verilen kanallar aracılığıyla teyit.org’a iletip araştırılmasını isteyebilirsiniz. Bu çalışmayı istifadenize sunarken, her birimizin bu hassasiyette olmamız gerektiğini hatırlatıyor ve bu tarz oluşumları desteklemek gerektiğinin altını çiziyoruz.
Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı için: https://ifcncodeofprinciples.poynter.org
METODOLOJİ
teyit.org internette yer alan haberleri tarıyor, şüpheli olanları seçiyor, araştırıyor ve sonucunu okurla paylaşıyor. Birden çok aşamada gerçekleşen bu süreç şöyle işliyor:
1) TARAMA
İşe şüpheli haberlerin taranmasıyla başlıyoruz. Tarama konusunda en büyük yardımcımız teyit.org takipçileri. İnternette karşılaştıkları bilginin doğruluğundan emin olamayan kullanıcılar Facebook, Twitter, WhatsApp ve e-posta aracılığıyla teyit.org’a günde ortalama 124 mesaj ile 24 tekil şüpheli haber gönderiyor (Mart 2018 itibariyle). (Teyit hakkındaki güncel bilgi ve veriler için: www.teyit.org )
Sosyal medya ve WhatsApp ihbar kanallarından teyit.org’a iletilen şüpheli haberlerin yanı sıra editörler de her gün yaptıkları internet taramasıyla buldukları şüpheli haberleri topluyor.
Bu ilk aşamada, toplanan tüm şüpheli haberler “dubito” ismini verdiğimiz bir yönetim panelinde buluşuyor. Bu sayede, tek bir sayfada tüm iddiaları görmemiz ve yönetmemiz mümkün hâle geliyor.
2) SEÇME, ÖNCELİKLENDİRME
Tek bir panele toplanan tüm iddialar arasında seçme yapmak için üç kriterli bir önceliklendirme uyguluyoruz. Bunu yapmamızın sebebi, ihbar edilen tüm içerikleri kontrol etmenin insan gücüne bağlı olması. Zamanı en iyi kullanabilecek şekilde önceliklendirme yaparak daha fazla iddiayı inceleyebileceğimizi düşünüyoruz.
İlk önce iddianın verilere ve somut delilere dayanılarak doğrulanabilir olup olmadığını kontrol ediyoruz. Örneğin yorum, varsayım ya da gelecek öngörüsü içeren iddialar veya izi sürülemeyecek kadar geçmiş tarihte yaşanmış olaylar bu aşamada elenebiliyor. İddia doğrulanabilir değilse, bir daha bakılmamak üzere kaldırılıyor.
Doğrulanabilir iddialar arasında yaygınlık ve önem kriterlerine göre önceliklendirme uyguluyoruz. En yaygın ve en önemli iddialar öne alınıyor. Yaygınlığı, iddianın sosyal medyadaki paylaşılma ve etkileşim oranları ya da bir haber sitesinde yer alması belirliyor. Önem ise, hedef gösterme, ayrımcılık ya da çatışma ihtimali doğuran içeriklerde belirleyici oluyor. İddia yaygın veya önemli değilse, başka bir zaman incelenmek üzere, öncelikli olmayan iddialar için oluşturduğumuz bir alanda saklamaya devam ediyoruz.
İddia kriterleri bu aşamaları geçebiliyorsa iddiayı incelenecek kişi belirleniyor ve araştırma başlıyor. Ancak tüm bu sürecin anormal gelişmelerin yaşanmadığı, gündemin rutin seyrettiği zamanlar için olduğunu söylemekte fayda var. Eğer duygusal yükselişlerin yaşandığı bir kriz anı söz konusuysa önceliklendirme kriterlerinin arasına bir de aciliyet giriyor. Bu kriter de kriz anında yaygınlığına bakılmaksızın doğrulanması gereken (kan ihtiyacı, gönüllü ihtiyacı, kayıp ilanı vs.) acil içerikler için belirleyici olabiliyor.
Öncelikli olarak belirlenen iddialar yazar ve editörler arasında paylaşılarak, araştırılmaya başlanıyor.
3) ARAŞTIRMA VE YAYIN
İncelenen iddianın doğruluğuna ya da yanlışlığına işaret eden en az iki delil ortaya çıkarılabiliyor, bu deliller doğrulanabiliyor ve tüm kullanıcıların ulaşabildiği kaynaklarda bulunuyorsa analiz yazım aşamasına geçiliyor.
Analizde tespit edilen tüm delillere yer veriliyor. Böylece hem analizi okuyan kişinin bilginin doğru olup olmadığını gösteren verilere ulaşması kolaylaştırılmış oluyor hem de kullanıcıların doğrulama sürecini yazı boyunca takip edebilmesi, eksik ve hataları tespit edebilmesi sağlanıyor.
Eğer yazılan analizdeki delillerin doğru olmadığı, kaynakların güvenilir olmadığı veya delillerin birbirini doğrulamadığı tespit edilirse analiz yayınlanmamak üzere kaldırılıyor.
Elde edilen veriler ışığında, incelenen iddiaya dair 4 farklı kategoride sonuç çıkıyor:
Doğru; incelenen iddianın doğru olduğuna dair veriler elde edildiğine işaret ediyor.
Yanlış; incelenen iddianın yanlış olduğuna dair veriler elde edildiğine işaret ediyor.
Karma; incelenen çoklu önermenin hem doğru hem de yanlış (ya da hem doğru hem belirsiz, ya da hem yanlış hem belirsiz) bilgiler içerdiğine dair veriler elde edildiğine işaret ediyor.
Belirsiz; incelenen iddiaya dair veriler elde edildiğini; ancak bu verilerin iddianın doğru, yanlış ya da karma olduğuna dair bir sonuca ulaşmak için yeterli olmadığını belirtiyor.
4) ETKİ TAKİBİ
Analiz yayınlandıktan ve sosyal medya kanalları aracılığıyla kullanıcıya ulaştırıldıktan sonra, yanlış bilgiyi yayan sosyal medya hesapları ve haber siteleri düzenli olarak kontrol ediliyor. Bu kontroller sırasında söz konusu yanlış bilgiyi düzelten ya da kaldıran bir mecra olursa, teyit.org Twitter hesabından teyit takip başlığı altında duyuruluyor.
Hata yapanın açıkça duyurulduğu kadar, hatasını düzeltenin de duyurulduğu bu yöntem, yanlış bilginin yayılımını durdurmak için adım atanların öne çıkarılması açısından değerli. Ayrıca bu sayede teyit.org’un yayınladığı analiz ile sağladığı başarıyı görmemiz de kolaylaşmış oluyor.
Sizce de teyit.org’un yaptığı bu iş, çalışma disiplini, hassasiyeti ve tüm bunların sonucunda ulaştıkları gaye; tek tek her birimizin, bütün insanların, özellikle bütün Müslümanların sahip olması gereken bir misyon değil midir?
teyit.org ihbar kanalları için: https://teyit.org/ihbar-2/
İlk yorumu siz yazın