Tam adı: Ali Adnan Ertekin Menderes.
Doğum tarihi: 1899, Aydın.
Ölümü: 17 Eylül 1961, Bursa (İmralı Adası)
Resmi görevleri:
Görev Süresi: 22 Mayıs 1950 – 9 Mart 1951
Görev Süresi: 9 Mart 1951 – 17 Mayıs 1954
Görev Süresi: 17 Mayıs 1954 – 9 Aralık 1955
Görev Süresi: 9 Aralık 1955 – 25 Kasım 1957
Görev Süresi: 25 Kasım 1957 – 27 Mayıs 1960
Hayatı
Siyasetçi. Türk tarihinde demokratik seçimle işbaşına gelen ilk lider. 1950-1960 yılları arasında Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı.
Çocukluk ve gençlik yılları
Aydınlı toprak ağası varlıklı bir çiftçinin oğlu olarak doğdu. Büyük babası Hacı Ali Paşa Kırım Tatarları’ndan olup Eskişehir çevresinden Tire taraflarına göç etmiştir. İbrahim Ethem Bey ile Tevfika Hanım’ın oğludur. Kız kardeşi Melike küçük yaşta ölmüştür. 1. Dünya Savaşı öncesinde, önce Karşıyaka’da forvet, daha sonra Altay’da kalecilik olmak üzere futbol oynadı. İzmir’in ünlü ailelerinden, Yemişçibaşı Fatma Berin Hanım ile evlendi, ondan Yüksel, Mutlu, Aydın olmak üzere üç oğlu oldu.
İlkokuldan sonra, İzmir Amerikan Koleji’nden mezun oldu. 1. Dünya Savaşı’nda yedek subay eğitimi gördü, fakat hastalandığı için cepheye gidemedi. Kurtuluş Savaşı’nda savaştı ve İstiklal Madalyası aldı. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 1935 yılında mezun oldu…
Siyasî hayatı
CHP dönemi: Aydın’da 1930’da, kısa süreli “Serbest Cumhuriyet Fırkası”nın bir kolunu organize etti. Bu partinin İsmet Paşa tarafından zorla kapattırılmasından sonra, 1931 seçimlerinde Mustafa Kemal tarafından Cumhuriyet Halk Partisi’nden Aydın milletvekili seçildi.[1] M. Kemal’in ölümünden sonra İnönü CHP’nin başına geçince, İnönü’nün bütün üretim araçlarını devletleştirme faaliyetlerine karşı çıktı. Sonunda, zaten Devlet, Türkiye’de toprakların %70’ten fazlasına sahipken, İnönü’nün “köylülere dağıtacağım” diyerek geri kalan arazileri de devletleştirmek istemesi üzerine, İsmet Paşa’nın Sovyetler Birliği’ndeki gibi tarımı kolhozlaştıracağını öne sürerek üç arkadaşıyla birlikte dörtlü takriri verdi. Bu nedenden ve parti içi muhalefetten dolayı 1945 yılında CHP’den ihraç edildi.
Demokrat Parti dönemi: 7 Aralık 1945’te, CHP’den birlikte ihraç edildikleri arkadaşları Celal Bayar, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan ile Demokrat Parti’yi kurdu. 1946 seçimlerinde Celal Bayar’dan sonra partideki ikinci önemli adam durumuna geldi.
1946’da yapılan seçimlerde şaibeli bir şekilde “açık oy gizli tasnif” usulü uygulanmıştır. Bu sonuçlara göre CHP bu seçimleri %70 oy oranı ile kazandığını iddia etti. 1908’den sonra Türk tarihinde ilk defa 14 Mayıs 1950’de “gizli oy, açık tasnif”[2] ile yapılan demokratik seçimlerde ise DP % 52 oy oranıyla çoğunluğu sağlayarak tek başına iktidara geldi. Bu seçimde CHP % 35 oy aldı, ancak kendi kanunlaştırdıkları seçim sisteminin çarpıklığı nedeniyle DP 488, CHP 32 milletvekili çıkardı. Demokrat Parti daha sonra yapılan 1954 seçimlerinde %57, 1957 seçimlerinde de %48 oy alarak tek başına iktidarını devam ettirdi. Adnan Menderes böylece, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde arka arkaya üç serbest seçim kazanan ilk lider oldu. Adnan Menderes’in 10 yıllık başbakanlık döneminde Türk iç ve dış politikasında büyük değişimler oldu.
27 Mayıs dönemi: Adnan Menderes 27 Mayıs 1960 günü Kütahya’da; 1969 yılında Hava Kuvvetleri Komutanı, daha sonra da 1980 yılında CHP’nin Cumhurbaşkanı adayı olacak olan Albay Muhsin Batur tarafından gözaltına alınarak Ankara’ya götürüldü. Adnan Menderes diğer Demokrat Parti üyeleri ile birlikte Yassıada’da kurulan özel bir cunta mahkemesinde çeşitli suçlardan yargılandılar.
Milli Birlik Komitesi tarafından kurulan Yassıada Mahkemesi, Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu’yu Anayasa’yı ihlal suçundan (146/1) suçlu bularak idama mahkûm etti. Celal Bayar’ın cezası yaş haddi nedeniyle ömür boyu hapse çevrildi. Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül 1961, Adnan Menderes ise 17 Eylül 1961 de İmralı Adası’nda idam edildi.
Ölümünden sonra
Ölümünden sonra yapılan 2. serbest seçimlerde (ilki 1961 de yapılmıştı) Demokrat Parti’nin devamı olduğunu söyleyen Adalet Partisi % 52 oy alarak iktidara tek başına geldi.
11 Nisan 1990’da kabul edilen 3623 sayılı kanunla Adnan Menderes ve onunla birlikte idam edilen arkadaşlarının itibarları iade edildi. Aynı kanun uyarınca naaşı 17 Eylül 1990’da İmralı’dan alınarak devlet töreniyle İstanbul’da Vatan Caddesi’nde kendisi için yapılan bir anıtmezara taşındı.
Menderes’in adı, Turgut Özal’ın Cumhurbaşkanlığı döneminde İzmir’deki uluslararası hava limanına (Adnan Menderes Hava Limanı), Süleyman Demirel’in Cumhurbaşkanlığı döneminde de adı Aydın da kurulan üniversiteye (Adnan Menderes Üniversitesi) verildi.
İlk yorumu siz yazın